Aanhoudende lichamelijke klachten (ALK) kunnen optreden in de context van een medische diagnose of zonder duidelijke medische oorzaak. Vaak is er bij deze klachten sprake van pijn, zoals hoofdpijn, buikpijn of moeheid. ALK komen veel voor bij jongeren en zijn geassocieerd met emotionele problemen, schoolverzuim en hoge zorgkosten.

Om negatieve effecten op langere termijn te voorkomen, is adequate behandeling van ALK bij jongeren belangrijk. Uit onderzoek is gebleken dat cognitieve gedragstherapie zowel in fysieke als online vorm kan werken voor jongeren met ALK. Voor beide vormen van therapie is uitgebreide begeleiding door een therapeut nodig. Omdat bij ALK tijdige hulp soms uitblijft, zou het helpend zijn als jongeren zelf aan de slag kunnen met hun ALK. Zelfhulpinterventies voor ALK zijn bij volwassenen al systematisch onderzocht en effectief bevonden, zoals eerder beschreven op ALKnieuws.nl.

Afgelopen jaar werd een systematische review gepubliceerd over zelfhulpinterventies voor jongeren met ALK (Holsting e.a. 2021). Deze review was bedoeld om enerzijds in kaart te brengen welke zelfhulpinterventies bestaan en anderzijds om te bepalen wat de effecten van deze interventies zijn.

De auteurs vonden 11 studies over zelfhulpinterventies voor ALK bij jongeren tot 18 jaar. De interventies in de verschillende studies waren cognitieve gedragstherapie, relaxatietraining, hypnotherapie en schriftelijke self-disclosure (waarbij herhaaldelijk gevoelens en gedachten over een stressvolle gebeurtenis worden opgeschreven). Alle interventies hadden geen of minimale bemoeienis van een therapeut. In alle studies werd gewerkt met controlegroepen, waarbij de controlegroep op de wachtlijst stond, reguliere zorg kreeg of therapie had met een therapeut. De duur van de interventies varieerde van vijf dagen tot drie maanden. De deelnemers waren jongeren met een gemiddelde leeftijd tussen de 11 en 15 jaar, die al langere tijd last hadden van verschillende soorten ALK, zoals hoofdpijn, buikklachten en vermoeidheid. De gemiddelde duur van de ALK varieerde tussen de zeven maanden en vier jaar. Als uitkomst werd vooral gekeken naar de frequentie en intensiteit van de klachten, maar ook naar kwaliteit van leven en mentale gezondheid. Schoolverzuim en gebruik van gezondheidszorg werden slechts in enkele studies onderzocht. In een deel van de studies werd in de maanden na de interventies nog één of meerdere follow-ups gedaan, maar sommige studies beperkten de follow-up tot eenmalig na de behandeling.

Over het algemeen laat deze systematische review zien dat er weinig studies zijn naar zelf-hulpinterventies bij jongeren met ALK. De bestaande studies zijn daarnaast vaak van matige kwaliteit, met hoge kans op bias. Hoewel de onderzoekers geen harde uitspraken willen en kunnen doen over de effecten van de interventies, lijken de studies die een zelfhulpinterventie met hypnotherapie beschrijven veelbelovend. Deze 2 studies zitten methodologisch goed in elkaar en geven hoop voor de effectiviteit van zelfhulpinterventies met hypnotherapie. In deze studies werden gastro-intestinale ALK onderzocht, maar er werd ook effect gevonden van hypnotherapie op andere ALK.

Er zijn vijf studies naar zelfhulpinterventie op basis van cognitieve gedragstherapie, waarbij verschillende soorten ALK worden onderzocht. Van deze studies, die qua methodologie matig werden bevonden, werd maar bij één studie een significante afname van pijnfrequentie gevonden in de zelfhulpinterventie groep. In beide studies naar relaxatietraining werd onderzoek gedaan naar hoofdpijn, deze studies kwamen uit één onderzoeksgroep en lieten wisselende resultaten zien. Ook beide studies naar een zelfhulpinterventie met self-disclosure gaven wisselende resultaten, waarbij in de ene studie buikpijn- en in de andere hoofdpijnklachten werden onderzocht. De studies naar relaxatietraining en self-disclosure hadden allen een hoog risico op bias.

In het algemeen kan uit deze review worden geconcludeerd dat er nog te weinig onderzoek beschikbaar is op het gebied van zelfhulpinterventies voor jongeren met ALK. Uit deze review blijkt dat in onderzoeken meestal wordt gerapporteerd over effecten op symptoomlast en -frequentie. Uitkomsten op het gebied van schoolverzuim, mentale gezondheid en kwaliteit van leven blijven veelal onderbelicht. Dit is bijzonder, aangezien dit in de praktijk belangrijke factoren zijn in het leven van jongeren. Uit deze review blijkt ook dat te weinig wordt gerapporteerd over therapietrouw bij zelfhulpinterventies voor jongeren, terwijl dit een belangrijk aspect is voor therapie op afstand. Het zou een stap voorwaarts zijn als toekomstig onderzoek naar de effectiviteit van zelfhulpinterventies voor ALK bij jongeren deze uitkomstmaten en de therapietrouw beter in kaart brengt.

Sterre van der Ziel werkt als ANIOS kindergeneeskunde in het Martini Ziekenhuis en doet promotieonderzoek naar lichamelijk klachten bij kinderen bij de Rijksuniversiteit Groningen.

A.F. Holsting, M.T. Rask, L. Frostholm, M. Rosendal, C.U. Rask. Self-help interventions for young people with persistent physical symptoms: A systematic review. Journal of Psychosomatic Research, Volume 148, 2021.