Bron: Dit artikel is afkomstig van alknieuws.nl

Auteur: Pauline Stokman.

Het mentaliserend vermogen betreft de vaardigheid om intenties, emoties en gedrag van zichzelf te begrijpen en betekenis aan te geven en zich op dezelfde manier in de ander te kunnen verplaatsen. Per mens verschilt de capaciteit tot mentaliserend vermogen.  Voor de ontwikkeling van mentaliserend vermogen is het in ieder geval essentieel dat het kind door zijn verzorgers wordt opgemerkt en begrepen in zijn gedachten, gevoelens en gedrag, waardoor het kind zichzelf beter leert begrijpen en emotioneel reguleren. Volgens de theorie van het mentaliseren, zijn patiënten met een laag mentaliserend vermogen gevoeliger om somatische en psychische klachten te ontwikkelen. Een ontregeld stress-systeem zou bovendien vervolgens ook onderhoudend kunnen zijn voor deze klachten. Bij mensen onder fysieke en/of psychische stress neemt het mentaliserend vermogen over het algemeen af. Er zijn specifieke psychotherapeutische behandelingen met als rationale dit vermogen te vergroten, zoals (lichaamsgerichte) mentalisation-based treatment (MBT).

Inflammatoire darmziekten (IBD) gaan gepaard met ontstekingen en een ontregeld immuunsysteem en er zijn biomarkers bekend. Bekende vormen zijn de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Bij het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) zijn er aanwijzingen voor ontregelingen van het stresssysteem en de brein-darm as, maar er zijn geen biomarkers bekend. PDS wordt gediagnosticeerd aan de hand van gerapporteerde symptomen. De klachten waar mensen last van hebben bij IBD zijn grotendeels hetzelfde als bij PDS.

De auteurs van het onderzoek dat hier besproken wordt vroegen zich af of het mentaliserend vermogen van patiënten met PDS verschilden van die van IBD (Benfante e.a. 2023). De onderzoeksopzet betrof een scoping review, een methode waarbij alle beschikbare kennis wordt verzameld. In totaal konden zeven artikelen worden geïncludeerd. Uit vergelijking van de studieresultaten bleek dat patiënten met IBD en PDS niet verschilden in mentaliserend vermogen. Het mentaliserend vermogen was bij beide aandoeningen lager als er ook een somatisch-symptoomstoornis (DSM-5) geclassificeerd kon worden. Bij patiënten met IBD met minder ziekteactiviteit, was het mentaliserend vermogen gemiddeld hoger – voor PDS is dit niet onderzocht.

Maag- en darmklachten – ongeacht de oorzaak -, zo redeneren de onderzoekers, kunnen leiden tot stress en daarmee een afname van mentaliserend vermogen. Complexe brein-darm interacties beïnvloeden daarnaast zowel psychologische als somatische factoren (zowel bij patiënten met IBD als PDS). Kanttekeningen bij dit review zijn dat de hoeveelheid studies beperkt is en dat de gebruikte meetinstrumenten voor het bepalen van het niveau van mentaliseren sterk verschilden. Tevens zou het interessant zijn te onderzoeken of de mate van mentaliserend vermogen bij PDS – net als bij IBD het geval lijkt – hoger is of wordt als iemand in een periode zonder klachten is of hersteld is.

Desalniettemin lijkt het er op dat gebrekkig mentaliseren een transdiagnostisch kenmerk kunnen zijn, dat bij alle patiënten met een chronische aandoening, los van de etiologie, mogelijk van invloed is op het persisteren van de klachten. Ofwel: chronische lichamelijke klachten geven stress, dit vermindert het mentaliserend vermogen, wat vervolgens weer een toename van stress kan geven en zo de klachten kan verergeren.
Deze bevindingen zijn in lijn met het biopsychosociale perspectief ten aanzien van aanhoudende lichamelijke klachten (klachten die langer dan drie maanden duren al dan niet in de context van een somatische aandoening). Het pleidooi van de auteurs is dan ook om, ongeacht de aandoening waarbij aanhoudende buikklachten zijn ontstaan, aanvullend een psychotherapeutische insteek te kiezen wanneer het mentaliserend vermogen beperkt is. Hierbij zou het zinvol zijn ook te onderzoeken of een mentaliserende behandeling vervolgens ook daadwerkelijk afname van klachten en ziektelast en/of toename van kwaliteit van leven geeft.

Pauline Stokman is klinisch psycholoog bij Dimence Alkura, hoogspecialistisch centrum Aanhoudende Lichamelijke Klachten, Deventer.

Benfante A, Cisarò F, Ribaldone DG, Castelli L, Sandroni N, Romeo A. Inflammatory Bowel Disease and Irritable Bowel Syndrome: What Differences in Mentalization Abilities? A Scoping Review. Int J Environ Res Public Health. 2023 Nov 30;20(23):7125.

Berens S, Schaefert R, Ehrenthal JC, Baumeister D, Gauss A, Eich W, Tesarz J. The Validity of Somatic Symptom Disorder in Patients With Gastrointestinal Complaints. J Clin Gastroenterol. 2021 Sep 1;55(8):e66-e76.